اثر تناوب زراعی، تلقیح با ازتوباکتر کروکوکوم و مقدار نیتروژن بر عملکرد برنج

سابقه و هدف: بخش قابل توجهی از کود نیتروژن مصرف شده در مزارع برنج از طریق دنیتریفیکاسیون، تعصید و آبشویی از دسترس گیاه خارج و سبب آلودگی محیط زیست می‌گردد. به نظر می‌رسد که کشت گیاهان زمستانه خانواده بقولات در تناوب با برنج و استفاده از باکتری‌های محرک رشد گیاه می‌تواند راهکار مناسبی جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی نیتروژنه و افزایش پایداری تولید در مزارع برنج باشد. این آزمایش به منظور بررسی اثر تناوب زراعی، مقدار نیتروژن و کاربرد باکتری ازتوباکتر کروکوکوم بر رشد و عملکرد برنج (رقم شیرودی) در ایستگاه تحقیقات برنج تنکابن، استان مازندران، در سال زراعی 1393- 1392 انجام شد. مواد و روش‌ها: این آزمایش به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل اصلی شامل تناوب زراعی (شبدر برسیم - برنج، باقلا - برنج و آیش - برنج (شاهد)) بود. سه سطح کود نیتروژنه (50، 75 و 100 درصد از مقدار کود شیمیایی نیتروژن توصیه شده که به ترتیب برابر 50، 75 و 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بود) و دو سطح باکتری ازتوباکتر کروکوکوم (تلقیح و عدم تلقیح) به‌صورت فاکتوریل در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. یافته‌ها: تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد شلتوک به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر تناوب زراعی، کاربرد باکتری ازتوباکتر کروکوکوم و مقدار نیتروژن قرار گرفت. عملکرد شلتوک در تناوب زراعی باقلا – برنج (8/6174 کیلوگرم در هکتار) به طور معنی‌داری کمتر از عملکرد برنج در تناوب زراعی آیش – برنج (3/7352 کیلوگرم در هکتار) و شبدر برسیم – برنج (8/7554 کیلوگرم در هکتار) بود. در ضمن، اختلاف معنی‌داری در عملکرد شلتوک بین تناوب‌های زراعی آیش- برنج و شبدر برسیم – برنج وجود نداشت. کاربرد باکتری ازتوباکتر کروکوکوم سبب افزایش معنی‌دار عملکرد شلتوک به میزان هشت درصد گردید. با افزایش مصرف نیتروژن از 50 به 75 کیلوگرم در هکتار، عملکرد شلتوک به طور معنی‌داری افزایش یافت و از 8/6628 به 7340 کیلوگرم در هکتار رسید، اما مصرف بیشتر نیتروژن (100 کیلوگرم در هکتار) اثر معنی‌داری بر عملکرد شلتوک نداشت. از بین اجزای عملکرد، تعداد خوشه در متر مربع تحت تاثیر معنی‌دار تناوب زراعی، باکتری ازتوباکتر کروکوکوم و مقدار نیتروژن قرار گرفت، در حالی که تعداد دانه پر در خوشه فقط تحت تاثیر تناوب زراعی قرار گرفت. در ضمن، وزن هزار دانه تحت تاثیر هیچکدام از عوامل مورد بررسی قرار نگرفت. حداکثر تعداد خوشه در متر مربع در تناوب زراعی شبدر برسیم – برنج (1/352 خوشه)، مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (362 خوشه) و کاربرد باکتری ازتوباکتر کروکوکوم (2/353 خوشه) مشاهده شد. حداکثر تعداد دانه پر در خوشه (8/105 دانه) در تناوب زراعی شبدر برسیم - برنج و حداقل آن (3/96 دانه) در تناوب زراعی باقلا - برنج مشاهده شد. نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که در کلیه تناوب‌های زراعی با برنج، حداکثر عملکرد شلتوک با مصرف 75 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و کاربرد باکتری ازتوباکتر کروکوکوم بدست آمد.